Suchość w ustach – przyczyny i wpływ na zdrowie zębów

Suchość w ustach – czyli kserotomia, jest stanem charakteryzującym się niewystarczającą produkcją śliny przez gruczoły ślinowe. Może nie tylko powodować dyskomfort, ale także zwiększać ryzyko problemów z zębami i dziąsłami. Jakie są przyczyny suchości w ustach i czy można temu jakoś zaradzić?

Przyczyny suchości w ustach

Suchość w ustach często ma przyczyny jatrogenne, czyli związane z przyjmowaniem leków albo zabiegami medycznymi. Przykłady efektów jatrogennych to reakcje niepożądane na leki, uszkodzenia spowodowane procedurami medycznymi (np. prześwietleniami RTG, pobraniami materiału do badań, naświetlaniem itp.), a także problemy psychologiczne wywołane przez interwencje medyczne.

Kserotomia, czyli suchość w ustach może być efektem ubocznym przyjmowania leków, takich jak:

• Opioidy (silnie działające środki przeciwbólowe),
• Antydepresanty,
• Diuretyki (leki wpływające na funkcjonowanie układu moczowego),
• Inhibitory pompy protonowej (stosowane m.in. leczeniu refluksu),
• Leki antyhipertensyjne (czyli obniżające ciśnienie tętnicze),
• Antyhistaminy (stosowane przy alergiach).

Zabiegi medyczne, w tym prześwietlenia rtg, również mogą przyczyniać się do kserotomii poprzez uszkodzenie gruczołów ślinowych. Współcześnie używane przez stomatologów aparaty do zdjęć RTG minimalizują dawki promieniowania. W przypadku ich wykorzystywania zgodnie ze wszystkimi procedurami, ryzyko uszkodzenia ślinianek jest znikome. Zagrożeniem może być wykonywanie prześwietleń zbyt często – dlatego też pacjent, który np. w krótkim okresie czasu korzysta z usług kilku stomatologów, zawsze powinien informować ich, kiedy miał w ostatnim czasie wykonywane prześwietlenia RTG. Uszkodzenie ślinianek występuje też przy prześwietleniach RTG obszarów głowy i szyi, które wymagają większych dawek promieniowania niż w przypadku RTG u dentysty.

 

Odpowiednie nawodnienie a suchość w ustach

Dbałość o odpowiednie nawodnienie organizmu ma zasadnicze znaczenie w przeciwdziałaniu suchości w ustach. Zwłaszcza trzeba o to zadbać w starszym wieku. Seniorzy często mają ograniczone odczuwania pragnienia i w podeszłym wieku nie należy opierać nawodnienia organizmu wyłącznie na piciu wtedy, gdy odczuwa się wyraźne pragnienia. Pogorszenie odczuwania pragnienia u osób starszych jest dobrze udokumentowane badawczo, ale jego przyczyny są wciąż nie do końca rozpoznane. Podejrzewa się, że problem może mieć związek ze zmianami w centralnym układzie nerwowym. Dobrym nawykiem w przypadku seniorów jest regularne popijanie niewielkich ilości płynów w ciągu całego dnia. To pomaga zapobiegać i łagodzić skutki kserotomii.

 

Wpływ palenia papierosów, picia kawy i alkoholu na suchość w ustach

Palenie papierosów, nadmierne spożycie alkoholu oraz kofeiny mogą zwiększać ryzyko wystąpienia suchości w ustach.

Nikotyna i inne substancje chemiczne zawarte w dymie tytoniowym mogą uszkadzać struktury jamy ustnej, w tym gruczoły ślinowe, co prowadzi do zmniejszenia produkcji śliny. Ponadto, palenie może prowadzić do przewlekłego zapalenia i uszkodzenia błony śluzowej jamy ustnej, co dodatkowo nasila uczucie suchości w ustach.

Alkohol działa dehydratacyjnie (odwadniająco) na organizm. Pity w dużych ilościach może przyczyniać się do ogólnego odwodnienia, w tym również zmniejszenia nawilżenia tkanek jamy ustnej. Regularne spożywanie dużych ilości alkoholu może bezpośrednio wpływać na zmniejszenie produkcji śliny i zwiększa ryzyko suchości w ustach. Dodatkowo, alkohol podrażnia błonę śluzową jamy ustnej, co może nasilać uczucie suchości.

A co z kawą? Napoje zawierające kofeinę, takie jak kawa (ale także herbata czy niektóre napoje energetyczne), mogą zwiększać produkcję moczu, co prowadzi do utraty płynów i zmniejszenia ilości śliny wytwarzanej przez gruczoły ślinowe. To skutkuje suchością w ustach. Kawa, szczególnie spożywana w dużych ilościach, może też bezpośrednio wpływać na stan błon śluzowych jamy ustnej. Ze względu na swoją kwasowość, napój może przyczyniać się do podrażnienia błony śluzowej, co nasila uczucie suchości w ustach.

 

Objawy kserotomii

Osoby cierpiące na kserotomię odczuwają przede wszystkim suchość w ustach, która może skutkować nawet problemami z jedzeniem i połykaniem. Pokarm nie ulega odpowiedniemu nawilżeniu i wstępnemu trawieniu na skutek działania śliny, zawierającej enzymy trawienne. Suchość w ustach może nawet utrudniać mówienie. Innym objawem kserotomii jest pogorszenie odczuwania smaków. Pojawiać może się też nieprzyjemny zapach z ust. Dzieje się tak, ponieważ brak śliny sprzyja rozwojowi bakterii odpowiedzialnych za halitozę.

 

Wpływ suchości w ustach na zdrowie zębów i jamy ustnej

Suchość w ustach zwiększa ryzyko rozwoju próchnicy oraz wszelkich infekcji w obrębie jamy ustnej. Wpływ na to ma nie tylko zmniejszona ilość śliny, ale także jej zmieniony skład.

Ślina działa jako naturalny płyn oczyszczający jamę ustną, pomagając usuwać resztki pokarmowe i ograniczać rozwój bakterii. Dodatkowo neutralizuje kwasy produkowane przez bakterie tworzące płytkę nazębną, co jest kluczowe w zapobieganiu demineralizacji szkliwa i rozwoju próchnicy. Ślina zawiera też wapń i fosforany, które pomagają remineralizować szkliwo zębów. Kserotomia osłabia wszystkie wskazane powyżej naturalne mechanizmy obronne, co prowadzi do zwiększonego ryzyka powstawania próchnicy.

Niestety, suchość w ustach ma też wpływ na zwiększenie ryzyka chorób dziąseł i przyzębia. Przede wszystkim ślina ogranicza rozwój patogennych mikroorganizmów i wspiera procesy gojenia mikrouszkodzeń w jamie ustnej, powstających np. przy spożywaniu twardych, suchych pokarmów. Zmniejszenie wydzielania śliny skutkuje słabszym gojeniem uszkodzeń dziąseł oraz częstszym występowaniem ich podrażnienia.

Suchość w ustach sprzyja przyleganiu i gromadzeniu się płytki bakteryjnej wzdłuż linii dziąseł, co może prowadzić do stanów zapalnych dziąseł oraz paradontozy, która nieleczona, może skutkować recesją dziąseł, a nawet rozchwianiem i utratą zębów.

 

Jak zmniejszyć suchość w ustach?

W przypadku suchości w ustach szczególnie ważne jest zwiększenie spożycia wody oraz unikanie pokarmów, napojów i używek, które mogą zwiększać objawy kserotomii. Należą do nich m.in. słone przekąski, kawa, mocna herbata, i alkohol.

Warto skonsultować się ze stomatologiem, najlepiej z periodontologiem, który może dobrać odpowiednie żele nawilżające jamę ustną lub środki pobudzające pracę ślinianek. Dentysta może zalecić też szczegółowe zmiany w diecie i stylu życia, pomagające zmniejszyć objawy suchości w ustach. Kserotomia to często złożone zjawisko i ważne może okazać się wprowadzenia zmian w wielu obszarach życia – poza dietą i nawodnieniem istotne może być nawet stosowanie odpowiednich płynów do płukania jamy ustnej czy używanie nawilżaczy powietrza w pomieszczeniach.

Foto tytułowe: shurkin_son – Freepik

.