Próchnica to jedna z najpowszechniejszych chorób cywilizacyjnych. Z jednej strony mamy coraz lepszy dostęp do środków codziennej higieny jamy ustnej oraz leczenia. Z drugiej strony jako społeczeństwo spożywamy wiele przetworzonej żywności, bogatej w cukry proste oraz napojów obniżających ph w jamie ustnej. W połączeniu z brakiem nawyków regularnego, dokładnego czyszczenia zębów sprawia to, że próchnica wciąż jest powszechnym problemem.
Co warto wiedzieć o próchnicy?
Próchnica zębów, co to jest i jak powstaje?
Próchnica to proces demineralizacji i rozkładu tkanek zęba wywołany przez bakterie. Może prowadzić do całkowitego rozpadu zaatakowanych zębów. „Winowajcami” są bakterie w jamie ustnej, przekształcające cukry z pożywienia w kwasy. Powoduje to początkowo zniszczenie szkliwa, a potem głębszych struktur zęba. Próchnica początkowo objawia się jako biała plama na zębie, ale bez leczenia przekształca się w ubytek. Jeśli bakterie dotrą głębiej – do zębiny, a potem do miazgi, dochodzi do stanu zapalnego. Próchnica nigdy się nie zatrzymuje, ani nie cofa bez interwencji stomatologa. Nie istnieją żadne „cudowne” płukanki ani inne leki, które mogą zastąpić wizytę u dentysty. Nawet jeśli nie odczuwamy przez długi czas bólu, zniszczenie tkanek pogłębia się.
Czy próchnica zawsze wiąże się z bólem?
We wczesnym stadium próchnica zwykle nie boli, dlatego często długo pozostaje niezauważona. Ból pojawia się dopiero wtedy, gdy ubytek jest głęboki i zaczyna obejmować zębinę, a potem miazgę. Początkowo może to powodować nadwrażliwość na zimne i ciepłe bodźce. Gdy pojawia się ból przy gryzieniu, może też oznaczać że próchnica dotarła głęboko i pojawił się stan zapalny wewnątrz zęba. Kolejnym etapem jest samoistny ból zęba, odczuwany nawet bez działania bodźców zewnętrznych, takich jak nacisk czy temperatura.
Czy każda ciemna plama na zębie to próchnica?
Nie zawsze ciemne plamy są związane z próchnicą (w wielu przypadkach początkowe stadium próchnicy objawia się wprost przeciwnie – jasnymi przebarwieniami). Ciemny nalot może być m.in. długofalowym efektem spożywania kawy, herbaty, palenia papierosów lub nawet odkładania minerałów zawartych w wodzie. Ciemny kolor może mieć kamień nazębny, który jednak stanowi doskonałe ukrycie dla rozwijającej się pod nim próchnicy. Najlepiej nie zgadywać, co jest lub nie jest próchnicą, ale skonsultować się z lekarzem dentystą.
Czy próchnicą można się zarazić?
Tak – próchnica jest chorobą bakteryjną i bakterie ją wywołujące mogą być przenoszone z jednej osoby na drugą. Najczęściej dzieje się to w rodzinie, np. gdy rodzic bierze do ust smoczek lub łyżeczkę używaną przez dziecko. Dorośli również mogą „podzielić się” bakteriami przez pocałunki, wspólne sztućce czy picie z jednej butelki. W praktyce, trudno jest uniknąć tego, że florę bakteryjną naszej jamy ustnej będą współtworzyć organizmy „współwinne” próchnicy. Jednak sama obecność w naszej jamie ustnej bakterii zdolnych do niszczenia naszych zębów nie oznacza, że będziemy mieć próchnicę. Kluczowa zatem jest codzienna higiena jamy ustnej.
Czy próchnicę można mieć w każdym wieku?
Mechanizm powstawania próchnicy u osób w każdym wieku jest podobny. Żeby małych dzieci są na nią szczególnie podatne. Szkliwo mleczaków jest cieńsze i słabiej zmineralizowane niż u dorosłych, dlatego bakterie szybciej penetrują strukturę zęba i przedostają się do głębszych warstw. U dzieci próchnica może rozwijać się bardzo dynamicznie – ząb może ulec poważnym uszkodzeniom nawet w ciągu kilku tygodni. U dorosłych proces zwykle przebiega wolniej. Seniorów z kolei częściej dotyka próchnica korzeniowa – w miejscach odsłoniętych przez cofnięcie się dziąseł.
Dlaczego niektóre osoby mają większy problem z próchnicą niż inni, mimo że dbają o zęby?
Próchnica to nie tylko kwestia higieny – wpływ na jej rozwój ma również m.in. nasza dieta, skład śliny czy styl życia. Niektóre osoby mają pH jamy ustnej lepiej chroniące przed rozwojem bakterii i silniejsze naturalne mechanizmy obronne. Wiele osób mimo starannego mycia zębów, nitkowania i kontroli u stomatologa ma problemy z próchnicą ponieważ np. częściej podjada między posiłkami słodycze i pije słodkie napoje. Ryzyko próchnicy rośnie też u osób, które mają słabiej nawilżoną jamę ustną – co może wynikać z picia małej ilości wody albo palenia papierosów.
Niełatwo jest całkowicie wyeliminować ryzyko ubytków związanych z próchnicą – wymaga to dyscypliny w zakresie higieny jamy ustnej, dobrych nawyków żywieniowych oraz regularnych wizyt kontrolnych u stomatologa. Nawet jeśli jednak nie unikniemy ubytków, to trzymając się powyższych zasad zminimalizujemy straty w uzębieniu. Bardzo małe uszkodzenia w początkowej fazie próchnicy leczy się stosunkowo łatwo i niedrogo, w porównaniu ze skomplikowanymi procedurami, które są konieczne w przypadku np. leczenia kanałowego czy implantów.
Foto tytułowe: Freepik